Waarom het concept ‘vakbond’ onmisbaar is voor de (platform)economie, maar de oplossing echt uit een andere denkwijze moet komen.

Goedemorgen! Afgelopen week had ik mijzelf opgesloten in een huisje in de bossen om aan een belangrijk paper te werken. Fijn om zo af en toe te (kunnen) doen. Verder druk bezig met het voorbereiden van de presentaties die in oktober en november komen gaan. Het wordt een druk (en leuk!) najaar. Voor deze nieuwsbrief wilde ik op de zondagavond een kort stukje schrijven over vakbonden en platformen. Je raad het al: het liep wat uit de hand. Daarom besloten om dit onderwerp het hoofd onderwerp van deze editie te maken. In een kleine 1.700 woorden (was ik maar zo productie bij het schrijven van papers ;-)) neem ik je mee in mijn gedachte rondom vakbonden, platformen en de toekomst van vakbonden. Fijne week!

Waarom het concept ‘vakbond’ onmisbaar is de platformeconomie, maar de oplossing echt uit een andere denkwijze moet komen.

Vakbonden en platformen: een combinatie die in deze nieuwsbrief met grote regelmaat voorbijkomt. Als je deze nieuwsbrief volgt, dan zul je weten dat ik kritisch ben op de houding van vakbonden richting platformen en in het bijzonder FNV, aangezien deze bond in Nederland het onderwerp platformen heeft toegeëigend. Mijn kritische houding komt omdat de bond, naar mijn mening, sterk aan selectieve verontwaardiging doet en in een strijd tegen schijnzelfstandigheid schijnzekerheid promoot.

Zo ontkent FNV bij de zaak tegen thuisschoonmaakplatform Helpling dat de zwarte markt bestaat, 'vergeet' het in de zaak tegen Uber Taxi dat de taximarkt een zzp-markt is en laat het door de bijna obsessieve focus op de contractvorm veel belangrijke en relevante onderwerpen voor werkenden, ook buiten de platformeconomie, liggen. De enige rationele logica achter deze strategie die ik kan bedenken is dat de bond enerzijds al het flexwerk in een uitzendconstruct wil dwingen en vervolgens dit uitzendconstruct duurder en minder flexibel te maken. Een soort indirecte weg naar wat zelfs de koning zijn mond uit kon krijgen tijdens prinsjesdag: het vaste contract als de norm. Dit terwijl al lang duidelijk is dat er voor de arbeidsmarkt geen 'one size fits all' oplossing bestaat en dat het debat meer moet gaan om de onderliggende waarden (zekerheid, wederkerigheid, stabiliteit) in plaats van juridische vakjes. En intussen zijn het vooral de juristen die de winnaar zijn in deze strijd. Alleen behoren die nu juist niet tot de kwetsbare groep waar we ons zorgen om zouden moeten maken ;-).

Wanneer je mijn eerdere nieuwsbrieven en bovenstaand betoog leest, zou je kunnen denken dat ik tegen vakbonden ben. Dat is absoluut niet waar. Tijdens een event over loopbaanontwikkeling in de arbeidsmarkt zei ik gekscherend dat eigenlijk iedere werkende automatisch lid zou moeten zijn van een vakbond. De vakbondsbestuurder in de zaal viel bijna van zijn stoel. Ik ben heel erg voor het concept vakbond: het centraliseren van een gefragmenteerde markt (= groep werkenden) en hiermee schaalvoordelen benutten en streven voor een kleinere disbalans in macht tussen twee groepen. Hoe meer mensen zich organiseren: hoe beter. Dat is bijvoorbeeld ook een van de redenen dat ik al jaren de ontwikkelingen van platform coöperaties volg en hier in November voor naar Rio de Janeiro vlieg om de laatste ontwikkelingen over dit vakgebied aan te horen.

In de auto naar een bruiloft afgelopen weekend luisterde ik de Radio 1 podcast 'Vroeg' met als titel 'Waarom zijn vakbonden onmisbaar'. Ik vond het een interessante, hoewel ook aardig conservatieve, aflevering dat een mooi inkijkje geeft in hoe vakbonden denken. Het was jammer dat de gasten beiden redelijk conservatieve vakbond denkers waren. Op de vraag ‘maar wat doen jullie nu concreet van mij als werkende’ kwam geen concreet antwoord. En de ideeën om meer leden te werven kwamen neer op ‘dan maar iets op social media’ of ‘we organiseren een feest met Armin van Buren, want daar komen mensen wel op af’.

Met de titel van de podcast ben ik het eens. En we mogen niet vergeten welke belangrijke rol bonden in het verleden hebben gespeeld en de oprechte passie van vakbondswerkers vandaag de dag, intrinsiek gemotiveerd, hun idealen nastreven. Een conservatief institutioneel geluid geeft vaak niet de nuance van de individuen die het collectief vormen weer. En ik heb het gevoel dat binnen het conservatieve instituut geen, of in ieder geval te weinig, ruimte is voor individuele stemmen en initiatieven voor een andere koers.

Er is wanneer je naar de titel van de podcast kijkt één belangrijke nuance die wat mij betreft wordt overgeslagen: het verschil tussen 'de huidige vakbond' en 'het concept vakbond'. En het gemak hoe de ambassadeurs van 'de huidige vakbond' hun oplossing en legitimiteit als vanzelfsprekend ervaren. En dat is zonde, omdat ik denk dat we op een heel andere manier naar het concept vakbond moeten kijken. Aan de hand van een paar artikelen die ik de afgelopen tijd tegenkwam wil ik wat inspiratie bieden. Inspiratie om op een andere manier een collectief te organiseren én om te laten zien dat het concept vakbond verre van dood is.

Etsy sellers eye forming a union after going on strike

Als gevolg van het verhogen van de commissies op verkoop platform Etsy gingen verkopers in staking: zij sloten collectief hun virtuele winkel en verzamelden handtekeningen.

The gig workers fighting back against the algorithms | MIT Technology Review

Vorige week deelde ik mijn analyse over dit stuk in mijn nieuwsbrief. "In Jakarta, ride-hailing giant Gojek’s fleet of motorbike taxi drivers are building worker power through worker community. The more tech-savvy in the driver communities have developed an entire ecosystem of unauthorized apps that help drivers tweak and tune their accounts, Qadri says. Some are relatively trivial, built simply to eliminate a reliance on Gojek’s engineering team: they enlarge the text on the app’s user interface to improve its readability, or help drivers accept jobs automatically, a feature Gojek has by now incorporated.

But the most popular, with more than half a million downloads, spoof a phone’s GPS. They can give the illusion that a driver who is resting is still working. This can avoid penalties for sick time or help quickly graduate an account to higher levels with more earning potential. Such apps can also give drivers access to places with high customer demand without requiring them to muscle into crowded spaces."

Up&Go: Facilitating local worker cleaning coops with a shared platform

Een mooi voorbeeld van een succesvolle platform coöperatie in New York: Up&Go. Een platform voor thuisschoonmaaksters, waarbij de schoonmaaksters eigenaar én bestuurder zijn van het platform waarvan zij afhankelijk zijn. Ik interviewde en van de oprichters tijdens een bijeenkomst in Londen in 2018.

Kenmerkend aan deze casus is dat deze wordt ondersteund door verschillende instituties.

Analyze your pay now with the new Driver's Seat website

Een mooi initiatief: Driver's Seat. Een coöperatie waar bezorgers hun data inbrengen. Deze data wordt gepoold en geeft de bezorgers en chauffeurs vervolgens waardevolle 'data insights' terug, waardoor zij beter geïnformeerde beslissingen kunnen nemen.

Data poolen om de informatiepositie te verbeteren zie je overigens meer gebeuren. Een vergelijkbaar voorbeeld is de 'Worker Info Exchange', zie zich omschrijft als: "a non profit organisation dedicated to helping workers access and gain insight from data collected from them at work.". Naast het geven van inzichten, wordt de data ook gebruikt in rechtszaken tegen platformen als Uber.

Met behulp van de data worden de 'black box algoritmes' gereengineerd. Oftewel: met terugwerkende kracht uitgeplozen. Wat al tot de nodige successen in de rechtszaak heeft geleid.

De werkerscoöperatie

Een interessant model dat in 2019 voorbij kwam is het concept van de werkerscoöperatie. Hierbij verenigen de platformwerkers van een bepaald platform zich automatisch in een coöperatie, om zo als één stem te kunnen onderhandelen met het platform. Aan de hand van een artikel in het FD over dit concept schreef ik het stuk 'de coöperatie als vakbond 2.0', waarbij ik ook het Belgische SMART aanhaal:

"Smart is een werkerscoöperatie waar je terechtkan met je professionele projecten. Om je economische activiteiten onbezorgd te kunnen ontplooien, stelt ze gedeelde middelen en tools ter beschikking. Door voor Smart te kiezen, kan je als werknemer een beroep doen op de sociale zekerheid en toch in alle vrijheid ondernemen.

Bovendien maak je deel uit van een gemeenschap die ijvert voor een nieuwe beroepswereld en waardig werk verkiest boven kapitaal."

SMART zou zich kunnen ontwikkelen als een Vakbond 2.0. Of een vakbond 1.0 zou zich kunnen ontwikkelen tot een soort SMART: het is maar net welk uitgangspunt je kiest.

Hoe het Zweedse Unionen laat zien hoe vakbonden en platformen prima door één deur kunnen – ZiPconomy

Een ander mooi voorbeeld van hoe je als vakbond anders na kunt denken over data en platformen komt naar voren in dit stuk dat ik in 2019 schreef na aanleiding van een bezoek aan de Zweedse vakbond Unionen. Zo denken zij na over hoe je cao afspraken kunt borgen in het algoritme van een platform.

De Zweedse UWV werkt intussen al een aantal jaren aan een 'digital backpack for gigworkers', waarmee zij een 'data rugtas' voor platformwerkers bouwen. Ondanks dat zij voortvarend van start zijn gegaan, is het project na vijf jaar nog niet live. Intussen heb ik zoals je mogelijk weet een eigen initiatief rondom data delen gestart: KlusCV. Deze standaard in het delen van data met werkenden heeft inmiddels impact op meer dan 50.000 platformwerkers in Nederland.

Ondernemer Belgraver wil met werknemerscoöperatie arbeidsmarkt vlot trekken

Ik loop al een aantal jaren met het idee om een blog te schrijven over de vakbond van de toekomst. Met de centrale vraag: 'als vakbonden een vast contract zo belangrijk vinden, waarom zijn zij zelf niet de grootste werkgever van Nederland?'. Bottom line komt het idee er op neer dat een vakbond met honderdduizenden leden deze doelgroep veel meer kan bieden dan dat het nu doet en bijvoorbeeld ook het collectief kan gebruiken voor scholing, afdekken van risico's, etc. Even los van de vraag of het een wenselijk scenario is, zou de vakbond als het echt wil de grootste werkgever van het land kunnen zijn.

Een initiatief dat hier in de buurt komt is het initiatief van Edward Belgraver en heet de werknemerscoöperatie. "Iedere organisatie die meedoet geeft alle werkenden, in vaste dienst of zzp'er, meteen een vast contract tot aan het pensioen."

"De coöperatie zorgt ervoor dat werknemers inkomenszekerheid hebben, geestelijk en lichamelijk in staat zijn om werk te verrichten en dat de leden preventief worden geholpen aansluiting te houden bij de arbeidsmarkt."

Belgraver bouwt hiermee als het ware een parallel systeem buiten de bestaande instituties om: ,,De coöperatie is risicodragend voor de werknemersverzekeringen; het 'UWV' organiseren we zelf. Daarom kost het niemand iets extra. Met dat geld bouwen we eigen fondsen om in onszelf te blijven investeren en de grote risico's te verzekeren. Investeren in onze ontwikkeling, in onze persoonlijke groei, in onze kansen op de arbeidsmarkt, in ons werkgeluk en daarmee in een gelukkigere en evenwichtigere samenleving.”

Dit in samenwerking met Arbodienstverlener GOED, de Fast Forward Groep, ABN Amro en AIG. Begin 2023 gaat het initiatief van start.

Resumé

Bovenstaande voorbeelden geven aan dat het concept vakbond springlevend is. Op zich ook niet gek: de middelen om zelf te organiseren zijn meer dan ooit aanwezig en toegankelijk. Waarbij het de vraag is of de bestaande bonden de omslag kunnen maken naar een nieuw model, of dat er (een lappendeken aan) initiatieven ontstaat die inspelen op de vraag van het moment.

Hierop voortbordurend zou ik zeggen dat een/de vakbond zelf ook de platformgedachte zou moeten toepassen. Een faciliterende organisatie die anderen in staat stelt zich te organiseren. Die middelen, een toolkit, ondersteuning en kennis beschikbaar stelt. Die durft mee te investeren in initiatieven als coöperaties. En die standaarden en misschien zelfs een soort van appstore de drempels om te organiseren verlaagt, standaarden zet en op een heel andere manier de toegevoegde waarde biedt aan de werkende.

Bij nader inzien kom ik terug op mijn uitspraak dat iedereen automatisch lid moet worden van een vakbond. Initiatieven als De Werkvereniging laten bijvoorbeeld zien dat het ook zonder honderdduizend leden kan. Want volgens mij zijn het juist de inkomsten vanuit lidmaatschappen (icm het 'tekengeld' bij cao's) misschien juist wel dé reden dat de huidige vakbonden niet innoveren: het maakt ze lui en er is geen noodzaak. Een doodzonde: het concept vakbond is te belangrijk om te laten verslonzen. Dus (aspirant) vakbonden: neem je verantwoordelijkheid, toon ambitie en laat je niet in slaap sussen door het saldo op de bankrekening en de inkomsten uit (voor 40 procent gepensioneerde!!!) leden. Neem de verantwoordelijkheid die je hebt opgeëist. Je vertegenwoordigd niet alleen het verleden, maar ook het heden en zeker de toekomst. Er is zoveel meer mogelijk.