Is corona het kantelpunt naar een nieuw sociaal stelsel?

Goedemorgen! Afgelopen week gaf ik online een presentatie over de platformeconomie voor 150 medewerkers van de Gemeente Rotterdam vanuit mijn tot webinar omgebouwde kantoor.  Presenteren, binnenkomende vragen lezen, twee camera's en audio bedienen en de livestream controleren vroeg flink wat van mijn multi-task capaciteiten, maar het was erg leuk om te doen. Zeker voor herhaling vatbaar.  Ook werd vorige week in De Telegraaf mijn opiniestuk gepubliceerd waarin ik omschrijf wat ik zie gebeuren in deze corona crisis. In deze editie van de nieuwsbrief geen verhalen over platformen, maar een uitgebreide en ietwat aangescherpte versie van dit opiniestuk. Ik hoop dat het je de nodige food4thought geeft. Fijne week!

Het is een onwerkelijke tijd. Terwijl ik parttime thuiswerk met drie jonge kinderen, weet ik dat ik mijn ouders zeker nog een maand niet meer zal zien. In de eerste week van de crisis zag ik al 20 procent van mijn jaaromzet voor 2020 verdampen. Het coronavirus heeft mij en mijn omgeving op allerlei manieren in zijn greep. Ook ik vind het spannend en maak ik mij zorgen over wat komen gaat. Maar naast het leed, zie ik ook veel mooie dingen gebeuren. Dit zou wel eens een kantelpunt kunnen zijn naar een nieuw sociaal stelsel waarbij degenen die echt waarde toevoegen in de samenleving hiervoor beter worden beloond en zekerheden weer collectief worden georganiseerd, ongeacht de vorm van het contract dat je hebt. Maar dan moet er wel nog echt wat gebeuren.

Verbonden, veerkrachtig en flexibel

De verbondenheid is groot. Initiatieven om elkaar te helpen en een hart onder de riem te steken, schieten als paddenstoelen uit de grond. Ik geniet van de veerkracht die ik binnen organisaties zie. Iedereen heeft een ‘wij regelen dit’-mentaliteit en neemt verantwoordelijkheid. Binnen no-time werken hele bedrijven thuis en werken teams autonoom aan oplossingen. Deze crisis leert ons dat managers de autonomie van het individu jarenlang hebben onderschat en onderdrukt. Ik vermoed dat organisaties veel kleiner en wendbaarder kunnen worden en we prima uit kunnen met een stuk minder managementlagen in organisaties. Dit zolang we uitgaan van de autonomie van het individu en dat de meeste mensen er het beste mee voor hebben. Zet de default op vertrouwen in plaats van wantrouwen en controle. Dat scheelt een hoop.

Zelfs ons eigen kabinet en sociale partners, die normaal gesproken alles ontwijken wat met consensus te maken heeft, hebben in een paar dagen een indrukwekkend pakket noodmaatregelen uit de grond gestampt. Samen. Het is duidelijk: onder druk wordt alles vloeibaar.

Beroepsgroepen die écht belangrijk zijn

Tegelijkertijd legt deze crisis ook een aantal weeffouten in onze samenleving bloot. Weeffouten waar we ons al lang van bewust waren, maar we hadden de luxe om ze te negeren. Tot nu.

Deze crisis maakt duidelijk welke beroepen belangrijk zijn voor de continuïteit van onze samenleving. Welke beroepen er echt toe doen. Pijnlijk om te zien is dat dit niet de beroepen zijn die we waarderen met het meeste inkomen. Het zijn de onderbetaalde zorgmedewerkers, docenten, journalisten. De hulpverleners, gemeenteambtenaren, supermarktpersoneel en de logistieke medewerkers. De beroepsgroepen waar jarenlang op is bezuinigd die nu met een ongelofelijke toewijding ons land overeind houden. Zonder vragen. Wanneer deze crisis voorbij is, zou het goed zijn om eens goed te kijken hoe we hier een betere balans in kunnen creëren. Dit stelt ook Sarah O’Connor in haar blog ‘It is time to make amends to the low-paid essential worker - The coronavirus crisis has exposed the plight of a precarious army labouring around the clock’.

Nu klinkt ‘zonder vragen’ heel barmhartig en in veel gevallen is dit ook zo. Ik heb dan ook veel respect voor iedereen die nu het klokje rond werkt om deze crisis te bezweren. Maar in veel gevallen hebben mensen ook simpelweg geen keuze. Dit wordt onder andere in dit artikel ‘The workers with no choice but to keep on with the job’ krachtig omschreven. Onderzoeker Vili Lehdonvirta vatte het pakkend samen in deze tweet: “The two-class system of the pandemic society: the home-bound zoomers and the street-running gigsters who serve them. Other positions are unstable—anyone holding them soon collapses into one of the two.” Want wie denkt dat iedereen een keuze heeft, moet misschien eens vaker buiten de eigen bubbel treden.

Steun voor iedereen?

Met het noodpakket is een historische stap gezet, nu is het een kwestie van doorpakken. En ik hoop echt van harte dat het geen administratieve chaos wordt. Voor iedereen zijn het onzekere tijden, maar het valt op dat jouw zekerheden en weerbaarheid sterk afhangen van de vorm van je contract. Werknemers in loondienst komen er over het algemeen beter vanaf dan flexwerkers en zelfstandigen.

Politiek en sociale partners praten al tijden over een basisvangnet voor alle werkenden en een herontwerp van ons sociale stelsel. Deze crisis lijkt het moment om de eigen kortetermijnbelangen opzij te zetten en aan de slag te gaan met een oplossing voor iedereen. Ik hoop dat na een eensgezinde start niet bij een volgende stap iedereen weer in de verdedigingsmodus schiet en alleen vecht voor de belangen van de eigen achterban. We hebben na de presentatie van het Borstlap rapport gezien: alle partijen stonden samen op het podium, maar hadden zich nog geen dag later alweer in de eigen loopgraven ingegraven. Het is geen verrassing dat dat ons als samenleving, maar ook de ingegraven partijen zelf, niet verder helpt. Dus hup: de ego’s aan de kant, kijk naar voren en het grote plaatje, luister niet alleen naar degenen met de grootste mond (en het beste lobby apparaat) en houdt die eensgezindheid vast.

Tot slot

Natuurlijk heb ik ook zorgen. Zorgen over de onzekerheid hoe lang dit gaat duren. Zorgen over iedereen die nu om welke reden dan ook buiten de boot valt. Zorgen over hoe straks verder. En wanneer dat straks dan is. Ook zorgen over of de rekening van het ongekende steunpakket straks niet juist bij degenen komt te liggen die het hardste werken, het minst klagen, het slechtst zijn georganiseerd en het minste verdienen. Terwijl de grote slimme partijen die nu een flink deel van de steuntaart op peuzelen straks vrolijk het aandeelhoudersbelang weer vooropzetten en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid als vanouds ontduiken. Zorgen dat deze crisis uiteindelijk de kloof tussen arm en rijk alleen maar zal vergroten. En zorgen dat dit ‘unieke’ momentum om tot een langverwachte (en broodnodige) systeemverandering te komen niet het gewenste effect heeft. Want al ben ik een optimist, de realist in mij verteld mij dat we nog een lange weg te gaan hebben.

Naast alle ellende en onzekerheid, zie ik kansen om nu eindelijk de problemen die jarenlang vooruit zijn geschoven aan te pakken. Laten we de dit moment gebruiken om opnieuw na te denken over inkomensverdeling. En ons af te vragen welk sociaal vangnet we nodig hebben voor alle werkenden in onze economie. Ik pleit voor een verplicht universeel collectief en sociaal vangnet voor alle werkenden, met toegang tot verzekeringen en pensioen.

Geef de overheid na tijden van gebrek aan leiderschap en visie weer een kans. Never waste a good crisis, zou ik zeggen. Dan kijken we over een paar jaar niet alleen terug op een crisis die ons land in de afgrond stortte, maar ook een crisis waar we als samenleving sterker uit zijn gekomen. Ik begrijp dat dit geen gemakkelijke taak is, maar na eerdere mislukte pogingen zie ik het nu echt als het moment van ‘nu of nooit’. Dan maar nu zou ik zeggen…