Goedemorgen! Afgelopen twee weken heb ik mij naast de onderzoeken waar ik aan meewerk weer goed vermaakt met verschillende praktijksessies. Zo mocht ik op het jubileumcongres van het Nibud een sessie verzorgen over platformwerk. Naast een stuk duiding van de impact van platformen op de (organisatie van de) arbeidsmarkt gingen we in gesprek over hoe platformen kunnen bijdragen aan inkomens(on)zekerheid en hoe platformen weeffouten in de arbeidsmarkt blootleggen en in sommige gevallen vergroten. Het was mooi om hier een bijdrage te mogen leveren en ook gelijk de rest van het programma mee te mogen maken. Ook stond ik voor de camera voor een serie van Royal Flora Holland (een platform organisatie pur sang). Daarnaast ging ik in gesprek met een werkgroep van de Organisatie Erkende Verhuizers over hun platform ambities en met een groep bureaudirecteuren over platformisering in de recruitment markt.

In deze editie van mijn tweewekelijkse nieuwsbrief, alweer editie nummer 357, heb ik weer een aantal artikelen verzameld en voorzien van mijn duiding en commentaar. Veel leesplezier en fijne week.

Algoritmisch management voorbij de platformeconomie

In de platformeconomie worden in veel verschillende processen algoritmes gebruikt. Denk aan selecteren, matchen, aansturen, controleren en prijsstelling. Zeker bij gig platforms met on demand transacties (voornamelijk: taxi en bezorging) is de impact van deze technologie het grootst, aangezien de dienst terplekke moet worden uitgevoerd. Omdat de marge per klus zo klein zijn, is volledige automatisering de enige manier om op een dergelijke transactie geen verlies te maken.

Hoewel deze impact van technologie op werkende een van de grote zaken is wat platformen 'nieuw' maken, is hier nog te weinig discussie over. Hoewel natuurlijk in de onlangs aangenomen Platformwork Directive ook passages over deze technologie zijn opgenomen. Dat gebrek aan aandacht is vreemd, omdat het algemeen bekend is dat technologie die in de platformeconomie 'ontstaat' uiteindelijk ook breder in de (arbeids)markt zal worden ingezet. Ik zie de platformeconomie dan ook als een grote proeftuin voor nieuwe technologieën. Het is een gemiste kans dat vertegenwoordigers en beleidsmakers dit nog bijna niet (willen) zien, aangezien dit ook gelijk een proeftuin kan zijn om nieuw beleid in te testen en het maatschappelijke debat aan te gaan wat wel en niet wenselijk is.

Daarom was ik ook zo blij met het onlangs gepubliceerde Rathenau rapport "Eigen ritme of algoritme? - Een verkenning van algoritmisch management voorbij de platformeconomie".

Uit het rapport: "Algoritmisch management is een bekend fenomeen uit de platformeconomie. Simpel gezegd houdt het een volledige automatisering van managementtaken in. Onderdelen van algoritmisch management steken echter steeds vaker ook de kop op bij ‘reguliere’ organisaties – organisaties waar mensen via een arbeidscontact in loondienst zijn. Doordat steeds meer processen (deels) digitaal worden uitgevoerd, krijgen organisaties de beschikking over grote hoeveelheden data die managers kunnen gebruiken voor het controleren, beoordelen en aansturen van werkenden. Uit studies naar de betekenis van algoritmisch management voor werkenden in de platformeconomie blijkt dat dergelijke aansturing van werkenden ingrijpende gevolgen kan hebben voor de kwaliteit van arbeid. De impact van algoritmisch management buiten de platformeconomie is echter veel minder onderzocht. In deze publicatie slaan het Rathenau Instituut en TNO de handen ineen om te verkennen hoe algoritmisch management kan worden begrepen in de context van reguliere organisaties: welke vormen van algoritmisch management daar worden ingezet en wat de impact hiervan kan zijn op zowel werknemers als organisaties."

Een aantal interessante inzichten uit het rapport:

• De belangrijkste verwachting die organisaties hebben van algoritmisch management is echter het vergroten van de productiviteit en efficiëntie;
• 28% van de Nederlandse werknemers geeft aan het afgelopen jaar meer controle te ervaren als gevolg van nieuwe technologie op de werkvloer;
• De groep werknemers die meer controle door technologie ervaart, ervaart ook minder autonomie, meer werkdruk en meer burn-outklachten;
• Werknemers die meer controle door technologie ervaren, rapporteren ook vaker een lagere productiviteit, wat tegen de verwachting van de organisaties die deze technologie inzetten is;
• Wanneer digitale systemen de activiteiten van werknemers tot in detail voorschrijven, kan dit ten koste gaan van de autonomie van werknemers en resulteren in hoge mentale belasting. Tevens kan het negatief uitpakken voor de ervaren sociale steun doordat er geen tijd meer is voor informeel contact met een collega en omdat het contact met de manager afneemt door de automatisering van managementtaken.
• We constateren echter dat algoritmisch management ook een positieve impact kan hebben op de kwaliteit van arbeid, zonder dat dit ten koste hoeft te gaan van de productiviteit. Zo zagen we in onze praktijkverkenning dat de technologie positief kan uitpakken voor de ervaren autonomie, moeilijkheidsgraad en de sociale en functionele steun wanneer deze wordt ingezet om werknemers te ondersteunen. Het werk van mensen kan daardoor makkelijker en prettiger worden.

Dit platform voor liften werkt wél

Hoewel ik deze nieuwsbrief ben begonnen vanuit een platform perspectief, zal het je vast zijn opgevallen dat ik het onderwerp platformen zeer regelmatig gebruik als haakje om allerlei onderwerpen te adresseren. Hierdoor raken de 'pure' platform/marketplace initiatieven wel eens ondergesneeuwd. Daarom begin ik deze editie met een verhaal van een platform voor liften dat wél werkt, aan de hand van het stuk "Naar PSV of Lowlands? Rij samen erheen via Slinger: ‘We besparen tienduizenden lege autostoelen’" dat ik op MTSprout tegenkwam.

In het begin van de deeleconomie was er veel aandacht voor platformen die faciliteren dat de drempel om te liften omlaag gaat. Vanuit 'het benutten van onbenutte capaciteit', de pure vorm van deeleconomie, een logische gedachte. Als je op de (snel)weg om je heen kijkt, dan zie je daar veel lege stoelen in auto's. Het Franse BlaBlaCar was de eerste Europese platform-unicorn (= een waardering van meer dan 1 miljard dollar) die dt probleem op zou moeten gaan lossen. In Frankrijk, waar de gemiddelde afstand van een autoreis aanzienlijk is, werkte dit goed. In Nederland kwam BlaBlaCar niet echt van de grond: de afstanden zijn te kort om het voordeel van het 'gedoe' van liften (afspreken, omrijden, minder flexibel) te compenseren. Ook het Nederlandse Toogethr kwam uiteindelijk niet van de grond en verkocht de dienst aan een andere organisatie met als doel om de software aan bedrijven te verkopen. (check hier het interview uit 2015 dat ik met oprichter Martin Voorzanger had, net nadat hij zijn platform had verkocht).

Hoewel BlaBlaCar doorgroeide en het liften met een eigen busdienst uitbreidde, bleef het in Nederland flink wat jaren stil rondom liften via platformen. Tot ik het stuk op MTSprout tegenkwam: "Vanavond naar PSV of morgen naar Lowlands? Rij samen met andere bezoekers, zo stelt white label-oplossing Slinger voor. Het platform van Marvin Pupping en Mark de Vries staat pas elf maanden live, toch is Slinger al actief in zes landen en zijn de KNVB, MOJO en Ziggo Dome fan."

Uit het stuk: "Slinger creëerde een platform waarop klanten een widget kunnen aanmaken in hun eigen huisstijl en met hun eigen fotografie, zodat die matcht bij hun website. Pupping: ‘Als die widget af is, kopiëren ze hem met één regel code op hun eigen website. Vaak op verschillende pagina’s, zoals een vervoerpagina of de homepage.’ Binnen de widget kunnen bezoekers of een rit aanbieden, of een rit boeken bij een andere bezoeker die vanuit dezelfde plek naar het evenement gaat rijden. De ondernemer legt uit: ‘Ridesharing- of carpool-platformen bestaan natuurlijk al. Zij zitten op het functionele: de praktische kostenbesparing. Wij denken vanuit de eindbestemming, de fanbeleving. Over het algemeen opereren andere oplossingen vanuit hun eigen merk en organisatie. De eenvoud van ons white label-product is in die zin uniek.’

Een slimme oplossing: mensen die bijvoorbeeld naar een concert gaan hebben een gezamenlijke interesse, een gezamenlijke eindbestemming (en vertrekpunt na afloop) en een zelfde datum en tijd dat zij op de locatie moeten zijn. Misschien minder ambitieus dan hoe platformen als BlaBlaCar zijn begonnen, maar wel een flinke kans van slagen.

Kansen en uitdagingen rondom platformisering in de recruitment markt: een terugblik

Afgelopen week was ik door het team van Freshheads en Werf& uitgenodigd om een bijdrage te leveren aan een ontbijtsessie met bureaudirecteuren over de kansen en uitdagingen in de recruitment markt. In deze post deel ik 5 observaties:

1. de maatschappelijke kosten van een mega-inefficiënte markt;
2. het dilemma van het bedrijfsbelang van informatie asymmetrie;
3. hoe bureaus altijd achter de feiten aan zullen blijven lopen;
4. de kansen voor bemiddelaars in de platformeconomie;
5. hoe de markt en het debat volwassen wordt.

De maatschappelijke kosten van een mega-inefficiënte markt

De sessie begon met een update van Geert-Jan Waasdorp van o.a. de Intelligence Group. Hij presenteerde een dashboard met een update van de cijfers van de arbeidsmarkt in Nederland. Een van de cijfers waar over werd gesproken waren de cijfers van werkloosheid in Nederland. Waar dit getal in maart 2023 nog op 357.000 stond, is deze inmiddels gestegen naar 379.00. Volgens de analyse van Geert-Jan is dit goed nieuws, maar kunnen we eigenlijk, en dan sla ik zijn verhaal even plat, voor een goed functionerende arbeidsmarkt eigenlijk beter méér werklozen gebruiken. Volgens zijn verhaal is een aantal van 450.000 in Nederland ideaal om de 'werkvoorraad' van arbeid in Nederland op peil te hebben om de nodige wendbaarheid in de arbeidsmarkt te kunnen realiseren.

Dat klinkt plausibel, maar toch ging ik hier op aan. Omdat ik mij bedacht dat deze groep werklozen eigenlijk de 'werkvoorraad' van de Nederlandse arbeidsmarkt zijn. Om een arbeidsmarkt van 9.801 miljoen werkenden (CBS) goed te laten functionaliseren is dus een werkvoorraad van zo'n 5 procent 'ideaal'. Dat is een aardig percentage voor iets dat je ook zou kunnen benoemen als een kostenpost als het gevolg van een niet optimaal organisatie en allocatie model voor de arbeidsmarkt. Zeker in geval van schaarste.

En natuurlijk is dit beeld verre van compleet (zo zitten er ook veel mensen 'vast' in hun baan) en mag optimale efficiëncy never nooit een doel op zich zijn, maar door deze werkvoorraad mee te nemen in gedachte in de kosten van de totale arbeidsmarkt geeft wel een ander uitgangspunt.

Het dilemma van het bedrijfsbelang van informatie asymmetrie

Waarom gaan veranderingen altijd zo langzaam? Binnen de arbeidsmarkt is de complexiteit van.... alles... een van de redenen dat veranderingen langzaam gaan. Daarnaast heeft ieder ook een eigen belang te verdedigen. Dat is naar mijn mening dat het debat rondom de arbeidsmarkt zo niet-constructief en tergend langzaam verloopt. Waarbij 'tergend langzaam verlopen' misschien niet de juiste omschrijving is, omdat dit impliceert dat er beweging is ;-)

Het is goed om je te beseffen dat die complexiteit (in processen en regelgeving) ook voor ontzettend veel bedrijven een 'lock in' is om hun business overeind te houden. Valt dit weg, dan valt een lucratief deel van de business weg. Veel organisaties, ook platformen, hebben dus baat bij het in stand houden van informatie asymmetrie en ingewikkelde processen. Vanuit mijn beleving een zwaktebod. Maar wel een heel effectieve...

Heb ik hier een oplossing voor? Natuurlijk niet. Maar ik ben er wel van overtuigd dat we de uitdagingen van deze tijd alleen gaan oplossen wanneer we werken naar meer eenvoud. Als je dit doorvertaald naar de arbeidsmarkt dan gaat dit bijvoorbeeld over eenvoud in zekerheden en verplichtingen voor werkenden. Door deze los te koppelen van de contractvorm maak je de boel een stuk eenvoudiger en eerlijker. Iets dat Roos Wouters van de Werkvereniging al meer dan 10 jaar roept en afgelopen week in het stuk 'Social Europe needs a new concept of ‘worker’ door 3 vooraanstaande arbeidsrecht professoren werd herhaald.

Hoe bureaus altijd achter de feiten aan zullen blijven lopen

Als bestaande organisatie innoveer je altijd 10x langzamer dan iedere willekeurige startup (wat geen probleem hoeft te zijn), maar als organisatie innoveer en adopteer je altijd 100x langzamer dan de consument. De consument probeert sneller dingen uit, maar een andere (of: geen) risico afwegingen, kan makkelijker op meerdere borden schaken en heeft geen last van hiërarchie. Dat verschil tussen consument/individu en organisatie is rationeel te verklaren, maar de klant zal daar weinig begrip voor hebben. In de tijd van de opkomst van Uber omschreef ik dit als 'het veranderen van de default verwachting van jouw klant'. Het gemak dat de klant bij het bestellen van een taxi via Uber ervaart zorgt ervoor dat ze dit ook van iedere andere dienstverlening zullen verwachten.

Hoe ga je je als organisatie toe verhouden? Het beste voorbeeld wat ik hiervan ken is hoe Estland hier mee is omgegaan. In 2017 heb ik dit in een blog gedeeld. Waar het op neerkomt: (er)ken je plek en anticipeer. Estland weet dat het 10x meer innovatief is op het gebied van digitalisering dan iedere overheid waar ook ter wereld, maar altijd 10x minder innovatief en snel zal zijn dan iedere willekeurige startup. Hun oplossing: een platform dat anderen faciliteert om snelheid te maken aan de ene kant en aan de andere kant de belangen en waarden van de Estse bevolking borgt. Ken je plek en ga uit van de eigen kracht.

De kansen voor bemiddelaars in de platformeconomie

Waar het bij de 'ver weg' scenario's vooral draait om een transformatie, valt op de korte termijn doorgaans de meeste winst te halen met 'optimalisatie'. Sepp Haans van Freshheads sprak in zijn bijdrage over het in kaart brengen van de klantreis, om vervolgens te bepalen op welke punten processen kunnen worden gedigitaliseerd of geplatformiseerd. Misschien niet zo ambitieus en sexy naar de buitenwereld, maar wel een goede manier om (relatief) snel resultaat te boeken en om de organisatie kennis te laten maken met de eerste stappen die mogelijk kunnen leiden tot een transformatie. Rome is immers ook niet in één dag gebouwd.

Om vervolgens de keuze te maken wat zelf te doen/bouwen, waar bij aan te sluiten, of welke oplossing (in te) kopen. Wat Jovana Karanovic ook wel omschrijft als Build, Belong or Buy.

Waarbij het bij aansluiten of inkopen belangrijk is dat er geen 'vendor lock-in' is en waar je altijd controle hebt over de basis van jouw structuur. Vormgegeven in onderstaande dia van Sepp.

Hoe de markt en het debat volwassen wordt

Wat ik vooral mooi vond om zien is de bevestiging dat de bemiddelingsmarkt platformen als organisatie en coördinatie mechanisme hebben omarmd en volop aan het experimenteren zijn met platformen binnen en buiten de organisatie. Óf platformen waarde toevoegen en toekomst hebben in deze sector is al lang de vraag niet meer, het gaat nu om het 'hoe'. Dit kwam ook al naar voren in rapport 'Platformwerk: impact in uitzendbranche nu en straks' dat ik vorig jaar samen met Claartje Vogel in opdracht van de ABU schreef. Maar ook tijdens deze sessie kwam dit weer voorbij. Niet alleen uit de gepresenteerde voorbeelden, maar ook zeker uit de voorbeelden die de deelnemers zelf deelden. Eigenlijk was iedereen, in meer of mindere mate, al met de zoektocht gestart. En dat is mooi om te zien.

Onderzoek naar platformen in de logistiek

Leuk stuk over een onderzoek dat TNO deed naar het gebruik logistieke platforms en het gebruik ervan door verladers.: "Digitalisering en het gebruik van logistieke platforms zijn voor veel ondernemingen toekomstmuziek, maar volgens onderzoekers van TNO gaat dat veranderen. Voor veel bedrijven duurt het niet lang meer voordat ze op de een of andere manier ermee te maken krijgen. Daarop voorbereid zijn is belangrijk."

Het eindadvies: “Hoewel niet alle partijen er al mee bezig zijn, zal het niet lang meer duren voordat ze op de een of andere manier verplicht worden gesteld om op een manier te digitaliseren. Het advies zou zijn om hier nu al mee aan de slag te gaan om het initiatief bij jezelf te kunnen houden. Want hoe je het ook wendt of keert, digitalisering zal in de toekomst geen nice to have meer zijn, maar een musthave.”

Op 13 juni wordt vanuit de Universiteit Utrecht de masterclass 'Grip op Platformwerk' gegeven. Een mooie aanleiding om met verschillende stakeholders in gesprek te gaan.

In de media: Gaat verbod Airbnb voor camera's iets veranderen voor vakantieganger?

Een opvallende verandering in het beleid van Airbnb. Mensen die een huis verhuren via die site mogen straks geen camera's meer ophangen. Het gaat om camera's in bijvoorbeeld de woonkamer of de gang. Martijn Arets volgt platformbedrijven zoals Airbnb en vertelt meer over dit beleid in het NOS Radio 1 Journaal.

Het fragment is hier terug te luisteren.

Contact

Inspiratie opgedaan en advies of onderzoek nodig bij vraagstukken rondom de platformeconomie? Of op zoek naar een spreker over de platformeconomie voor een online of offline event? Neem gerust contact op via een reply op deze nieuwsbrief, via mail (martijn@collaborative-economy.com) of telefoon (06-50244596).

Bezoek ook mijn YouTube kanaal met ruim 300 interviews over de platformeconomie en mijn persoonlijke website waar ik regelmatig blogs deel over de platformeconomie. En lees mijn boek ‘Platformrevolutie - Van Amazon tot Zalando, de impact van platformen op hoe wij werken en leven’. Interesse in mijn foto’s? Check dan mijn foto pagina.